Говь-Алтай маань Цөл-Алтай болох нь

 Цєлжилт хамгийн эрчимтэй явагдаж буй аймаг бол Говь-Алтай. Элсний нvvдэл тус аймгийг бvрэн нємрєх аюул ойрхон ирж байгааг эрдэмтэд онцолж байлаа. Гэтэл энэ талаар дугарах эрх мэдэлтнүүд алга. Цөлжилтийн гол шалтгаан нь мэдээж хөрсний эвдрэл. Үүнд нөлөөлж буй гол хүчин зүйл нь ургамал эко системийн өөрчилөлт, ашигт малтмал олборлот, сүргийн бүтэцийн зохист харьцаа юм.

Алтай нутгийн ургамал баглуур бударгана, шаваг харгана, таана хөмөл зэрэг нь мал сүргийн онцлогт тохирсон шим тэжээлтэйгээс гадна хөрсний бүтцийг хамгаалан хадгалах байгалийн хамгаалалтбайсан юм. Соц нийгмийн үеээс энэхүү хамгаалалтын эвдэл эхэлсэн юм. Анх 30 оны үеээс жотуу хэмээх хоёр үзүүрт газар сэндийчих багаж орж ирснээр Шавагийг үндсээр ухан түлсэнд хэрэглэх болсон байна. Мөн малын тэжээлд хэрэглэхээр Таана Хөмөлийг бэлтгэн үндсээр нь зулгаах болсноор хөрсний эвдрэл эхэлж газрын гарц муудсан юм. Мөн түүгээр барахгүй Хар сүүлт, Бөхөн, зэрэг сүрэглэн бэлчээрлэх анг ихээр агнах болсон тэдгээр амьтадын тоо толгой цөөрхөд онц нөлөөлсөн байна. Сүрэглэн амьдрах энэ амьтад бэлчээрийг ихээр сүйтгэдэг гэдэг нь ташаа ойлголт юм. Энэ сүргийн баас шээш нь хөрсний тэжээл ургамалын бордоо болж өгдөг байсан. Манай нутгийн ургамал / баглуух бударгана, шаваг/ шорвог байдаг нь ийм учиртай. 

Хувиараа алт олборлолт хэрээс хэтэрч хяналтаа алдсан байна. Дам яригаар бол энэ байдлыг даамжируулсан хүн нь аймгийн хуучин засаг дарга гэх. Тэр хүн алттай газрыг босс нинжаануудад зааж өгч худалдсан байна. Улмаар газрыг хууль бусаар эзэмших болсон боссууд хэд хэдэн поргоор нинжаа буулгаж алт ухаж эхэн аж. Үүнийг даган энд тэндхийн тэнэмэл нинжаанууд өлөв долов хийн суурьших болсноор алтай нутгийн хөрс мэрэгдэж ургамалын үндэс тасарч усны нөөц хомсдох болсон. Мөн 2006 оноос Цээл сумын нутаг дэвсгэрт орших “Таяннуур”-ын төмрийн хүдрийн ордыг ашиглаж эхэлсэн нь нутгийн хөгжилд нэмэр болхоосоо цөлжилтөнд нэрмээс болж байна. Айхтар том хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт яюагдаж буй сураг сонсогдох авч / ажилчидын байр, харуулын цэг, халуун ус, зоогийн газар зоорь байгуулсан цаашид хар зам, төмөр зам тавихь нисэх онгоцны буудал барих, цахилгаан станц барих / тэдгээр нь зөвхөн тус байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаа ажилчидын хэрээгцээний зүйлс байх. АГУУ СУУТ АЛТАЙХНЫГ МААНЬ тэнэг гэж бодоогүй байлтай. Гэлээ ч нутгийн хөгжилд нэмэр болохгүй юмаа гэхд нэрмээс болохгүй байвал цаг нь ирхээр / цаг ирсээн залуусаа / миний Алтай залуусынхаа хүчээр хөгжих л боллно. Харин давын өмнө тэр яриад байгаа хар зам төмөр замыг хурдан тавиулж хөрсний эвдрэлийг нэн даруй зогсоохыг эрх ямбатангуудаас хүсэх байна. Сүргийн бүтэц алдагдаснаар билчээрийн даац хэтэрсэн нь / бусад хүчин зүйлийн улмаас доройтсон / мал аж ахуйн зохист бодлого алдагдсаны уршиг юм. Хоршоололын хөдөлгөөн өрнүүлж сургал арга зүйн бодлогоор хангаж малчидыг хоршоололын хөдөлгөөн идэвхитэй оролцох боломжыг хангаж өгөх нь эхний шатны асуудал юм. Цаашид Сүргийн бүтцийн асуудлыг бодлогын хүрээнд тодорхойлж зохиомол хээлтүүлгийн аргаар өндөр ашиг шимт малын удмын санг бий болгох нь нэн чухал асуудал юм. Зохиомол хээлтүүлгийн зардал 10 000 орчим төгрөг байдаг нь харьцангуй боломжийн өртөг билээ.  

by @Ganzorigt Dorjderem